HT Thích Thông Triệt: TIẾN TRÌNH HÌNH THÀNH và KHỞI PHÁT TẬP KHÍ

TIẾN TRÌNH HÌNH THÀNH
và KHỞI PHÁT TẬP KHÍ

Trích đoạn trong Bài đọc thêm về chủ đề "Tập Khí"

do Hòa thượng Thích Thông Triệt biên soạn

Tập khí vốn là thuật ngữ được dùng trong Phật giáo Phát Triển, tương đương với từ Lậu Hoặc trong Phật giáo Nguyên Thủy. Nó được dùng để chỉ sự tích lũy những tư tưởng, tình cảm, việc làm, lời nói bao gồm những đam mê (passions), sở thích (inclinations) hay những thiên hướng (propensities) tốt hoặc xấu, hay sự khát khao ham muốn (craving for desires), và những niềm vui, khổ từ những kiếp quá khứ đến kiếp hiện tại được “huân tập” hay “tẩm ướp” (fumigated, made fragrant) trong cơ chế não bộ gồm hằng trăm tỷ tế bào não — quen gọi trong tâm chúng sinh — một cách vô ý thức. Nhưng khi được biểu lộ qua thân, lời, và ý, tập khí trở thành hành động theo lối kinh nghiệm của ý thức (the acts of empirical consciousness).

Qua sáu căn mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý hay thân và tâm, sự tích lũy này đã in sâu vào tế bào não. Chúng tạo thành những dấu ấn tiềm phục (subliminal imprints) hay ấn tượng tiềm tàng (latent impressions) và trở thành những gắn bó cố hữu (inherent attachments) hay năng lực quán tính mà chúng sinh khó có thể từ bỏ chúng được. Chỉ vì những ấn tượng tiềm tàng kia đã in sâu trong tâm thức (mental consciousness) chúng sinh, trở thành bản năng, bản chất, và bản tính của chúng sinh. Tập khí được hình thành trên nguyên lý này.

Nói chung, toàn bộ thái độ (attitude) của tâm được phát ra đều do tế bào não tác động, dưới hình thái tập khí. Như vậy, tập khí thực sự là năng lực tâm lý được cất giữ trong các trung tâm não bộ, tạo thành nghiệp thức. Chính vì thế, toàn bộ nội dung niệm thiện hay ác, xấu hay tốt, trong sạch hay nhơ bợn (impure), hiền lành, dửng dưng (indifferent), hung dữ, ngoan cố, ngã mạn (self-conceit); ưa thích chê bai gièm siễm, ưa thích thấy lỗi người quên lỗi mình, bè phái, cực đoan; chụp mũ, dán nhãn được phát ra từ tâm con người đều là những hoạt động xuất phát từ tập khí. Càng tích lũy dữ kiện nào nhiều, dữ kiện ấy càng phát ra mạnh hơn các dữ kiện khác qua thân, lời, và ý. Do đó, con người là nạn nhân của chính tập khí của mình. Chỉ khi nào ta thành tựu vững chắc tâm không, tánh giác hiển lộ thường trực, lúc bấy giờ cả thiện lẫn ác mới không còn là nhân tố của tập khí.

Để cho rõ ràng ý nghĩa tập khí, ta có thể so sánh tập khí giống như cái khuôn dấu ấn kinh nghiệm. Dấu ấn (imprints) này được ghi lại trên mạng lưới tế bào não hay biển tâm, chúng trở thành bản năng, bản chất, và bản tính của chúng sinh. Ba bản này kết hợp lại, tạo thành một năng lực mạnh che mờ bản giác (original awareness) chúng sinh. Đầu mối tâm mê mạnh hơn tâm giác xuất phát từ điểm này. Vì vậy, khi tập khí đã trở thành dấu ấn đam mê, ghiền nghiện dục lạc trần tục, ta khó có thể làm dịu năng lực động của chúng qua quán chiếu hay qua dồn nén tình cảm; trái lại phải qua tiến trình định sâu hoặc qua trí tuệ Bát nhã. Nếu không kinh nghiệm định, hoặc không thấu suốt và thể nhập nền tảng trí tuệ Bát Nhã là thấy biết như thật hiện tượng thế gian, tâm ta khó đạt được trạng thái yên lặng, thanh tịnh, và rỗng rang. Ma chướng sẽ luôn luôn bao vây chân ngã.

Hòa Thượng Thích Thông Triệt